Gegevens

Geschreven door: Terry van Erp

Categorie: Ziekten

Gepubliceerd: 22 oktober 2007

Hits: 273

• Koi
• ziekte
• ziekten

Info over Koi ziekten

---

Hieronder volgt een opsomming van de meest voorkomende aandoeningen bij koi en vijvervissen in het algemeen. Aarzel bij twijfeling niet om advies bij een ervaren dierenarts te vragen. Bij voorkeur een arts met koi ervaring.

 

---

Parasieten
Parasieten zijn organismen die op of in andere organismen leven en daarvan profiteren, meestal doordat de parasieten eten van de gastheer. Parasieten zijn meestal schadelijk. Eén soort, de zogenaamde 'protozoa', zijn eencellige organismen. Hier volgt een uitleg.

---

Protozoa-parasieten
Deze organismen zijn kleiner dan 1 mm. Ze kunnen nog net met het blote oog worden gezien. Er zijn diverse soorten. Meestal leven ze in vochtige omgevingen. Ze leven van opgeloste voedingsstoffen of kleine deeltjes, waaronder bacteriën. Ze vermenigvuldigen zich zeer snel. Gewoonlijk zitten ze op of in de vissen, maar ze kunnen zich gemakkelijk onder de andere koi verspreiden. Van de verschillende protozoa zijn er enkele die vissoort gebonden zijn. Hieronder staan een aantal symptomen veroorzaakt door protozoa.

---

Slijmerige huid
Het kan zijn dat de koi last heeft van een grijswitte film van overdadig slijm op het lichaam. Dit kan een reactie zijn op voornamelijk de Ichthyobodo, Trichodina of Chilodonella:

---

Ichthyobodo (Costia)
Deze protozoa parasiet lijkt op een boon en beweegt zich voort met lange zweepachtige draden. De parasiet zit op het lichaam en de kieuwen van de vis en voedt zich met huidcellen. De koi gaat zich langs voorwerpen schuren en springt regelmatig uit het water. Later gaan de koi steeds minder eten en worden ze lusteloos. De ichthyobodo leven tussen de 2 en 29 graden Celsius. Ze zijn vooral actief in het voorjaar wanneer de koi nog herstellende is van de winter. Omdat de parasiet de plaats aantast waar de schubben in de huid vastzitten, is het moeilijk voor de koi om er van af te komen. Een bijkomend probleem is de aantasting door infecties van bacteriën en schimmels.oorzaak: verontreinigt water,overpopulatie, afval vogels,inzet nieuwe vissen.

---

Trichodina
Deze eencellige schotelvormige parasiet heeft een duidelijke ring van kleine haartjes die voor de beweging zorgen. Deze parasiet is herkenbaar door de grijze film die over het lichaam heen ligt. Deze overdadige slijm productie verergert de situatie alleen maar. Ook hierbij kunnen bacteriële infecties ontstaan. tevens kunnen ze de kieuwen en kieuwplaatjes aantasten waardoor ook weer een bacteriële infectie ontstaat. Symptomen bij de koi zijn het schuren aan voorwerpen en het springen uit het water. Ook deze aantasting zorgt ervoor dat de koi minder eet en vlak onder de waterspiegel gaat zwemmen, vlak bij de doorluchting van het water bijvoorbeeld bij een waterval. Hij gaat naar lucht happen en overleeft het dan ook vaak niet, zelfs niet bij behandeling.

---

Chilodonella
Deze protozoa lijkt op een kleine kruisbes. Hij komt voor op de vinnen, het lichaam en de kieuwen en leeft van huidcellen. Ook deze parasiet is voornamelijk in het voorjaar aktief en kan zich dan zeer snel vermenigvuldigen. Gevolgen zijn o.a. de grijs witte film over het lichaam. Daarna gaat de koi zich langs allerlei voorwerpen schuren en zal hij regelmatig uit het water springen. In een later stadium zal de koi lusteloos worden en uiteindelijk sterven als u niet op tijd tot behandeling overgaat. Voor al deze vormen van Protozoa geldt dat het vooral zwakke en ziek vissen treft. Behandeling is moeilijk, maar uiteindelijk meestal wel doeltreffend.

---

Witte stip
Iedere koi of visliefhebber heeft waarschijnlijk wel eens één of meerdere vissen met witte stip gehad. Witte stip kan zich snel verspreiden onder de vissen. De witte stipjes op de huid, vinnen en kieuwen zijn rijp bij een grootte van ongeveer 1mm. Ze breken hierbij dan door de huid en vallen eraf. Binnen een paar uur nestelen ze zich in de vijver en vormen een kiemcel. Ze vermenigvuldigen zich vervolgens, waardoor meer dan duizend kleine infectiehaardjes worden gevormd. Wanneer deze zwermsporen uit de kiemcel breken, moeten ze binnen 24 uur een gastheer vinden om te overleven. In eerste instantie gaan de vissen zich langs voorwerpen schuren en proberen ze tegen de watertoevoer te zwemmen. Later gaan de koi minder eten en worden ze passief. tevens verliezen ze hun felle kleuren. Uiteindelijk zullen ze de ziekte niet overleven. Een voordeel bij deze ziekte is dat hij makkelijk te signaleren is bij de vis en dus op tijd te behandelen is. Er zijn voldoende middelen verkrijgbaar tegen deze ziekte.

---

Knobbeltjesziekte
Ook wel Myxobolus genoemd. De vis wordt van binnenuit geïnfecteerd. Koi die hier aan lijden, verliezen gewicht en worden passief, met symptomen die sterk lijken op de symptomen van de bacterie die tuberculose veroorzaakt. Als een vis eenmaal besmet is, is hij niet meer te redden. Wanneer u deze ziekte ontdekt, kunt u het beste de vis onmiddellijk uit de vijver halen en afmaken voordat hij meerdere vissen besmet.

---

Parasitaire schaaldieren
Dit is een algemene term voor ongewervelde met verbonden ledematen. Hieronder vallen bijvoorbeeld de krabben en watervlooien. De meeste zijn niet schadelijk voor de vissen. Hieronder staan er enkele die wel schadelijk zijn voor koi.

---

Ankerworm
Dit is één van de meest beruchte parasitaire schaaldieren. De pas uitgekomen ankerworm is ovaal en zwemt vrij in het water rond. Na verloop van tijd heeft de ankerworm een gastheer nodig en nestelt zich op de kieuwen van de vis. De volwassen ankerwormen paren en verlaten dan de gastheer. De vrouwtjes verlaten de kieuwen en nestelen zich op het lichaam van de vis, waar ze blijven groeien. Ze veranderen van schaalvormig naar wormig en kruipen diep onder de huid en weefsel. Ze houden zich goed vast d.m.v. ankervormige uitsteeksels. De ankerworm is dan duidelijk zichtbaar. Ze kunnen wel 20mm lang worden. Ze scheiden verteringssappen af waardoor ze verteerd lichaamsweefsel kunnen opnemen. Door deze voedingsstoffen kunnen ze eitjes leggen. Deze zijn zichtbaar als een tweetal witte eier zakken die zich aan het uiteinde van het vrouwtje bevinden. De eitjes komen in het water en de cyclus begint opnieuw.

---

Karperluis en kieuwwormen
De karperluis kan 10mm lang worden en heeft een duidelijke ronde vorm met twee schotelvormige zuignappen die aan de onderkant uitsteken. Met deze zuignappen kan de karperluis zich vastzetten aan de vis. Het zijn uitstekende zwemmers. Als ze op één of andere manier van de vis afvallen, zwemmen ze net zo lang door tot er een nieuwe vis voorbij komt. Tussen de zuignappen zitten naald vormige delen waarmee hij de koi kan doorboren. Klieren produceren een gif dat door de naalden heen stroomt en in de vis terecht komt. Dit worden dan opvallende rode plekken op de huid waar de vis veel last van heeft. De koi gaat zich schuren en uit het water springen. Soms worden ze dunner door de aanwezigheid van de karperluis. Het nalaten van behandeling kan leiden tot groeiachterstand. Tevens ontstaan vaak secundaire infecties van bacteriën of schimmels. Bij aantasting van de kieuwen kan ademnood ontstaan.

Kieuwwormen hebben duidelijke wormachtige witte eier zakken en zijn de vrouwtjes van een bepaalde parasitaire schaaldierensoort, nl. de Ergasilus. De mannetjes zijn niet parasitair. De vrouwtjes komen op de vinnen, kieuwen en het lichaam voor. De kieuwwormen komen, zoals de naam al doet vermoeden vooral op de kieuwen voor. Ze houden zich d.m.v. haakvormige uitsteeksels vast aan de kieuwplaatjes en eten daar het weefsel van. Dit kan zware verwondingen veroorzaken, met als bijkomend nadeel bacteriële infecties. Gelukkig komt deze parasiet niet veel voor bij koi.

---

Insectenplagen
Veel mensen vergeten vaak een bepaalde groep dieren die schadelijk kunnen zijn voor hun koi, de insecten. Een voorbeeld is de libelle, Deze legt zijn eitjes onder water, waarna de larven de vissen kunnen aantasten. Ze zijn namelijk vraatzuchtig en kunnen zelfs vissen tot 3 cm vangen en opeten. Dit doen ze d.m.v. tang vormige kaken. Een andere gevaarlijke bezoeker in de vijver is de geelgerande waterkever en hun nakomelingen. Ook zij kunnen complete stukken uit de koi happen, waardoor vaak bacteriële infecties ontstaan. De waterkever spuit een soort gif in de vis die het weefsel oplost. De koi kunnen hier aan dood gaan. Een doeltreffende oplossing ter voorkoming van deze kevers is het plaatsen van bijvoorbeeld een zonnebaars in de vijver. Deze zal de geelgerande waterkever vernietigen. Houdt wel rekening met eventuele jonge koi in het water. Ook zij kunnen nl. ten prooi vallen aan de baars.

---

Zuigwormen
Zuigvormen zijn doorzichtig en kunnen net met het blote oog gezien worden. Er zijn twee soorten, één die vooral op de kieuwen zit (met twee paar ogen) en één die vooral op de huid voorkomt. Deze laatste heeft geen ogen. Ze leven van de slijmlaag en zetten zich vast met een aantal haken. De meeste koi hebben zuigwormen, maar kunnen het aantal beperken door ze eraf te vegen of snel water door de kieuwen naar buiten te pompen. Wanneer koi dit doen lijkt het alsof ze gapen. Koi die ziek of zwak zijn hebben meer last van deze zuigwormen, waardoor er grote aantallen kunnen voorkomen op de vis. Vooral in de lente is dit het geval omdat de koi dan minder actief zijn dan de zuigwormen. Het is niet bekend of ze ook virussen of ziekteverwekkers kunnen overbrengen.

---

Parasitaire wormen
Er zijn drie types, nl. de lintwormen, platwormen en de spoelwormen. Ze leven in het spijsverteringskanaal van de vis, maar komen slechts zelden voor. Koi die hier last van hebben zijn mager en lusteloos, maar zonder uiterlijke kenmerken. Gewoonlijk gaan de wormen vanzelf dood.

---

Bloedzuigers
Deze zijn vrij slank en kunnen ongeveer 5 cm lang worden, met uitsteeksels aan de rand en vaalgele kringen die regelmatig over het lichaam zijn verspreid. Ze bewegen zich spiraalsgewijs. Eenmaal op de koi dringen ze door de huid en voeden zich met bloed. Van een enkele bloedzuiger heeft een koi niet zoveel last, maar bij grotere hoeveelheden kunnen bloedarmoede en infecties ontstaan. Tevens kunnen de bloedzuigers parasitaire protozoa en infecties overdragen. De eitjes van de bloedzuigers op de koi zitten in een leerachtige cocon, waar alleen gebluste kalk schade aan kan richten. De eitjes en volwassen bloedzuigers zullen dit niet overleven. Haal uiteraard wel eerst de koi uit de vijver en verwijder zichtbare bloedzuigers van de vissen. Maak de vijver daarna goed schoon en schaf ook nieuwe planten aan. Bloedzuigers worden voornamelijk overgebracht door vissen of planten uit het wild.

---

Schimmelziekten
De meeste schimmels bestaan uit lange vertakt draden die door elkaar heen lopen en een gevlochten structuur vormen. Ze voeden zich met organische bronnen uit dieren, planten of zelfs levende wezens. Dode vissen vormen een ideale voedingsbron voor schimmels. Haal daarom zo snel mogelijk dode vissen uit het water. Dit geldt ook voor besmette eitjes. Kenmerken van de schimmels zijn de grijze wolachtige vlekken. De volgende twee schimmels zijn de bekendste: Saprolegnia, Branchiomyces.

---

Virusziekten
Virussen kunnen alles besmeten behalve andere virussen. Ze bestaan voornamelijk uit een eiwitlaag met een kern van genetisch materiaal. De cyclus is vrij eenvoudig. Het virus injecteert genetisch materiaal bij zijn gastheer. Een probleem bij virussen is dat het veranderlijk is, zodat andere vormen van het virus kan ontstaan. De meeste virussen kunnen wel voorkomen worden maar niet genezen. Hier volgen twee virussen:

---

Karperpokken
Hierbij worden dikke wasachtige brokken gevormd, meestal op de vinnen, maar ook op het lichaam. Koi zullen er niet aan dood gaan, maar het virus kan wel voor serieuze vervormingen zorgen. Het virus kan van vis op vis over gaan. Ook dit virus is voornamelijk actief in de lente.

---

Karperviraemia
Dit is ook een voorjaarsziekte. Gevolgen kunnen zijn een gezwollen lichaam, bleke kieuwen en soms onderhuidse bloedingen op het lichaam en rond de anus. Het lichaam vult zich met een heldere of bruine vloeistof. Ook zijn de bloedvaten rond de zwemblaas vaak gesprongen en de lever en milt vergroot. Het treft vooral de jonge koi en zij zullen dit dan ook meestal niet overleven. Overleven zij dit wel, dan zijn zij immuun geworden, maar wel mogelijke drager geworden van dit virus. Er bestaat geen geneesmiddel tegen dit virus.

---

Bacterieziekten
De meeste bacteriën zijn niet schadelijk. Van de schadelijke bacteriën zijn er twee soorten; bacteriën die zonder zuurstof kunnen en bacteriën die juist wel zuurstof nodig hebben om te kunnen overleven. Beide vermenigvuldigen zich door zich eenvoudigweg te splitsen. Dit kan soms elke 15 tot 30 minuten gebeuren. Hieronder staan een aantal belangrijke bacteriesoorten.

---

Vistuberculose
Als gevolg van deze ziekte kunnen de vissen dun worden met een holle buik. Hun ogen gaan uitpuilen en de huid raakt ontstoken. Ook open wonden kunnen op het lichaam ontstaan. Mocht u een koi hebben met deze symptomen, dan is het raadzaam deze onmiddellijk te vangen en af te maken. Besmetting gebeurt o.a. door besmet voer en afval. Meestal is behandeling van de ziekte niet succesvol.

---

Vinrot, zweren en bloedvergiftiging
De ziektes zijn vooral actief rond de watertemperatuur van 10 graden Celsius. Ze veroorzaken vaak infecties bij verzwakte vissen. Dit kan dus ook bij een slechte waterkwaliteit. De ziekte begint meestal met een verwonding. Genezing is niet altijd succesvol. Vaak worden de zweren als gevolg van bacteriële infecties 'gatenziekte' genoemd. Dit heeft uiteraard gevolgen voor de osmoseregeling bij de koi. De hoeveelheid water die het lichaam inkomt moet gelijk zijn aan de hoeveelheid die via de nieren als urine wordt uitgescheiden. Bij een verwonding wordt dit evenwicht verstoord doordat er teveel water het lichaam binnen kan komen door de wond. Hierdoor worden de nieren te zwaar belast. Gevolg: eventuele nierstoringen. Toevoeging van zout aan het water is hierbij een oplossing. Gebruik max. 3 gr/liter. Zorg er wel voor dat het zout Jodiumvrij is. Het zout zorgt voor versnelling van de genezing. Ook gestreste koi hebben hier baat bij. Elke visliefhebber moet een flinke partij Jodiumvrij zout op voorraad moeten hebben. Zorg er wel voor dat het zout niet rechtstreeks op de vis komt, dit kan nl. zoutblaren veroorzaken. Eerst verdunnen dus.

---

Bekschimmel
Dit komt meestal voor bij slechte leefomstandigheden voor de koi of door stress. Kenmerken zijn witte mosachtige plekjes rond de mond die zich later uitbreiden richting lichaam en vinnen. Vaak gaan deze plekken zweren en zullen de vissen dunner worden. De genezing kan geschieden door een behandeling met bactericiden.

---

Bacteriële kieuwziekten
Dit heeft meestal als gevolg dat de kieuwplaatjes aan elkaar vastzitten of zijn vastgekoekt. Als het ernstiger is verteren de plaatjes en blijft slechts het kraakbeengedeelte over. Deze kieuwziekten zijn moeilijk te behandelen. Zou men er op tijd bij zijn, dan is genezing nog wel mogelijk. Meestal komt het er op neer dat de koi het niet overleefd.

---

Buikwaterzucht
De symptomen zijn uitpuilende ogen en uistaande schubben waardoor het patroon op die van een dennenappel lijkt. De oorzaak kan o.a. niet goed functionerende nieren zijn of congestie van het hart. Ook een bacteriële infectie kan de oorzaak zijn.
Deze ziekte is besmettelijk voor andere vissen. De zieke vis moet behandeld worden met antibiotica.

---

Bacteriën en antibiotica
Antibiotica is een krachtig middel bij ziektes en moet eigenlijk alleen in overleg met een dierenarts gebruikt worden die veel ervaring heeft met aandoeningen bij vissen. Het gevaar bestaat dat wanneer antibiotica wordt toegepast in de vijver, de 'goede' bacteriën hun immuniteit overdragen aan de slechte bacteriën, waardoor de antibiotica Aandoeningen die verband houden met het milieu
Het is vanzelfsprekend dat de waterkwaliteit van invloed is op de algehele gesteldheid van de koi. Het is dan ook belangrijk dit zoveel mogelijk in evenwicht te houden. Hieronder zullen we de punten bespreken die invloed hebben op de waterkwaliteit.

---

Slaapziekte/Trypanosoma

Trypanosoma is een protozo of eencellig oerdier, en beweegt meestal.
Trypanosoma valt in de categorie Flagellaten. Een flagellaat is een zweepdiertje, meestal kommavormig met één of meerdere flagellen voor voortbeweging. Trypanosoma is een inwendige bloedparasiet. Cyclus, Trypanosoma kan zich alleen vermenigvuldigen in bloedzuigers. In bloedzuigers is de parasiet echter niet pathogeen. Dit wordt hij pas in de tweede gastheer (koi). Ontstaan, Infectie door besmette bloedzuigers. Preventie, in Quarantaine plaatsen , vermijden van bloedzuigers. Symptomen, bij massale infectie, Apathisch gedrag, lusteloosheid, totale uitputting. Vissen lijken te slapen. Meestal blijft de schade beperkt doordat de parasiet bij koudbloedigen niet extreem pathogeen is. Bij-effecten: Geen. Herkenning, door microscopisch onderoek van een druppel bloed. Trypanosoma heeft slechts één flagel (zweepdraad). Niet te verwarren met de veel agressievere Cryptobia (bloedflaggelaat deze heeft twee zweepdraden)..

Deze aandoening kan alleen via bloedzuiger van de ene koi op andere koi overgebracht worden.

---

Temperatuur
Een belangrijk punt is het verband tussen de watertemperatuur en het zuurstofgehalte. De temperatuur is tevens van invloed op de activiteit van parasieten, op het paaien en op de weerstand van de koi. Vooral in de herfst zijn de parasieten zeer actief terwijl juist dan de koi in rust is en dus minder weerstand heeft. Het paaien van de koi gebeurd pas wanneer de watertemperatuur 20 graden is. Deze temperatuur zorgt er ook voor dat de eitjes gerijpt worden. Plotselinge temperatuurswisselingen kunnen bij jonge koi vergroeiingen veroorzaken aan het geraamte en ruggengraat. Onder de 12 graden produceren de koi geen antilichamen. Bij deze temperatuur zijn echter de virussen wel actief. Ook de wisseling van temperatuur moet geleidelijk gaan. In het algemeen wisselt de watertemperatuur minder snel dan de buitenluchttemperatuur. Daarom mag de vijver ook nooit te klein worden gemaakt. Hoe kleiner de vijver en dus de inhoud, hoe groter de temperatuurwisselingen en dus hoe sneller de groei van virussen en bacteriën.

---

Koi Herpes virus (KHV)

---

PH-waarde
Een ideale pH-waarde ligt tussen de 7 en 8. Water met een hoge pH-waarde wordt alkalisch genoemd en kan mogelijk stress veroorzaken bij de koi. Indien koi al langer in de vijver zitten zullen ze hier wel aan gewend raken en er geen last meer van hebben. Controleer regelmatig de pH-waarde in de vijver. Doe dit wel 's morgens, want de pH-waarde is dan het laagst. Meet ook op verschillende dieptes. Indien de pH-waarde gedurende langere tijd hoog is, zult u dit moeten verlagen met bijvoorbeeld turfkorrels. Deze zijn verkrijgbaar bij de vijverspeciaalzaken. Probeer chemische middelen te vermijden. Onthoud wel dat een waardeverhoging van 1 een verdubbeling is van de zuurgraad. Dus pH 6 is 2x zo zuur als pH 7.

---

Zuurstofgehalte
Ook dit is van groot belang. Bij een tekort aan zuurstof zullen de koi naar lucht gaan happen en er lusteloos bij hangen. De grootste koi hebben er het meeste last van, omdat die simpelweg meer zuurstof nodig hebben. Zorg voor voldoende zuurstof d.m.v. bijvoorbeeld een waterval of fontein. Beter nog is een venturi. Bij het gebruik van een fontein zijn de koi wel minder goed te zien. "Overdaad schaadt" is hier wel van toepassing omdat de vissen anders last kunnen krijgen van gasblaasjesziekte. Dit is herkenbaar aan kleine gasbelletjes op de huid en vinnen. Hierdoor kunnen ook gasbelletjes in het bloed ontstaan waardoor de koi kunnen overlijden.

---

Ammoniak en nitriet
De balans tussen ammoniak en nitriet worden zoveel mogelijk gelijk blijven. Door een grote schoonmaak van de vijver kunnen de nitrificerende bacteriën in het filter dood gaan, waardoor de ammoniak (die door de vissen worden afgescheiden door voornamelijk de kieuwen) niet wordt afgebroken tot nitrieten. Hierdoor worden de nitrieten weer niet afgebroken tot nitraten. Dit kan enorme gevolgen hebben voor de koi. De kieuwen kunnen ontstoken raken, waardoor deze niet goed meer functioneren. Het bloed neemt minder zuurstof op, de slijmcellen op de huid en in de darm worden vernietigd, en er kunnen inwendige en uitwendige bloedingen ontstaan. Ook kunnen zelfs de nieren, milt en lever beschadigd raken.

---

Chloor
Een teveel aan chloor en chloramiden in water kan leiden tot ademnood, omdat het chloor de kieuwmembranen aantast. Een hoeveelheid van 0,2-0,3 mg/l is meestal dodelijk. Een honderdste hoeveelheid daarvan kan al tot vergiftigingsverschijnselen leiden. U mag daarom ook nooit koi in een vijver plaatsen met vers leidingwater. Binnen enkele dagen is dit chloor verdwenen uit het water. Tijdens het bijvullen van de vijver kunt u het beste het water vernevelen met een tuinslang.

---

Algen
De meeste vijverbezitters hebben hier al eens mee te maken gehad, "groene soep", veroorzaakt door microscopisch kleine algen. Op zich is dit niet negatief voor de koi, maar wel de pH-wisselingen die hierdoor veroorzaakt kunnen worden. Omdat veel algen veel zuurstof gebruiken kan dit leiden tot een tekort aan zuurstof in het water. Hou dit dan ook regelmatig in de gaten.

---

Vervuilende stoffen
Wat vooral voor vervuiling kan zorgen is tuinafval zoals zand, bladeren, bloemen en gras. Ook andere zaken kunnen in uw vijver vallen of waaien. Zorg er voor dat u regelmatig uw vijver schoonmaakt met een schepnet. Dit voorkomt een hoop problemen. Hierdoor raakt het filter ook minder snel verstopt.

---

Stress
Stress heeft niet alleen invloed op de geest, maar ook zeker op het lichaam. Veranderingen in het water, watertemperatuur of omgeving, brengen ook veranderingen teweeg bij de koi. Dit kan ten koste gaan van de reserves van de vis, waardoor de vis zwakker wordt. Hierdoor is hij niet meer optimaal bestand tegen aanvallen van bijvoorbeeld infecties. Ook zal de hormoonhuishouding veranderen. Een ander gevolg van stress kan zijn dat de kleur van de koi verandert. Het wit kan roze worden. Verwar dit niet met het donkerder worden van bepaalde koi bij verlaging van de temperatuur. Meestal is het zo dat stress voorkomen kan worden door de eigenaar. Zorg dus goed voor uw koi.